Betula
Betula is een lofdicht van Maciej Gloskowski. Het drukwerk vermeldt geen datum, plaats of uitgever.
Adam Matuszewski [matuszewski.a@acn.waw.pl], heeft de transcriptie verzorgd van een exemplaar uit de "National Library" van Warschaw, evenals de digitale opnamen.
Betula is de latijnse benaming van een berk.
In de digitale bibliotheek van de Real Jardín Botánico (Madrid) is een exemplaar van "Historiae natvralis de arboribvs et plantis libri X. Tabvlis centvm triginta septem ab illo celeberrimo Mathia Meriano aeri incisis ornati ex scriptoribvs tam antiqvis, qvam recentioribvs maxima cvra collecti, qvos ob raritatem denvo inprimendos svscepit. ; Tomus secvndvs tabvlas CXXXVII, exhibens" van Jan Jonston waar op bladzijde 223 een verwijzing staat naar dit lofdicht.
Real Jardín Botánico
Matthiae Gloskovii
BETULA
(f. A2r.) Illustri et Generoso Domino
Dno Boguslao Comiti a Lesnae,
Palatinidae Belzensi
a M. G. perpetuam felicitatem
et Honorum incremementa
Aemula Magnanimi prole sine lite Parentis
Boguslae Domus Spesque decusque Tuae
Lesnicae quo se celeberrima gloria Gentis
Tollit, et audaces fert super astra pedes
Aspice sideros oculis vultusque sereno
Siluigenae Dryades quae tibi dona ferunt.
Betula Sarmaticis arbor notissima terris.
Iudicum quaeurit laesa subire tuum,
Affectu in Natos nimio quae pulsa Parentum
Ac domibus fugiens exulat atque Scholis.
Forsitan immerito quod te non posse latere
Imo suam sortem jure dolere putat.
Ac licuit illa sibi nil Te debere fatetur
Peaemia nec meritis vendicat ulla suis.
(f. A2v.) Cum tamen Exulibus magna pietate recepitis
Urbs tuas jus, gratumque offerat hospitium,
Exul et ipsa Tuam properans contendit at Urbem
Atque Tuae poscit pristina jura Scholae;
O ne sperne preces: nec Supplicis ardua differ
Vota quibus certum possis habere decus.
Commoda magna quidem possunt reddere Cives
Illa Tibi et Patriae non leviora dabit.
Supplicibus votis clemens si forte Patrone
Annuis; est aliud quod tremebunda roget.
Parcito si studium fors non concurret in unum
Et tua commoditas, commoditasque Scholae.
Vicino locus est non sic procul Urbe remotus
Quem tegit exiguum post sua fata Nemus
Betula fuerat venerabilis arbore quondam
Lucus habes pulchris gramina laeta locis.
Lesniades illic antiquo a tempore Musae
Dicuntur sedes contuisse suas.
Hic nullas timuit per tempora longo secures
Nec cuiquam lucum fas violare fuit
Inde tamen virgas pueris reparare licebat,
Pro sola patriae commoditate Scholae
Quin quque cum studiis pubes numerosa vocaret
Fertur ibi positis se recreasse libris.
Hinc locus antiquo Buchualdi nomine gaudet
Sed modo librorum nomina vano gerit.
(f. unb. 3r.)Nam postquam studiis per tempora plura remissu
Et Musae et celebres disperiere Scholae,
Nulla fuit prisco tandem reverentio luco,
Et Musae antiquum deseruere locum.
Quodque magis dirum velle credimus esse prophanum
Tota fere rapidis tradita Silva rogis
Ut nisi damnosum mutat clementia fatum
Lesniaco superet butula nulla solo.
Maggne Patrone fave: quid enim tibi fecit acerbi
Betula? Quid fecit Civibus iila tuis
Quod ruit et totis sine crimine crimine creditur agris
Fundicus; extremam vi prope nobis opem
Forsitan illa tuis non se feret aspera natis
Virtutis patriae quos magis ardor aget
Tramite sed cunctos pueros quis currere eodem
Atque Scholam ferulis posses carere putet.
Scalpra putat vites; extirpant arua ligones;
Atque suos hortos sedula rutra colunt;
Betula Lesniacis quod si perit omnis in agris,
Suppetias feret hoc quis pereunte Scholae?
Num dabit aut Quercus Virgas; vel Pinus et Alnus
Ingenium pueris suppeditare sciet?
Ille alios igitur populi caedantur in usus
Betula sed vigili dat sua jura Scholae.
Hoc mea pro Sociis Supplex te Betula poscit
Caerera sint curae Magne Patrone tibi.
(f. unb.3v.) Sed quoque jam prose non absque dolore
Sustine: nec vanas disce fuisse preces.
Betula
Betula Romuleis arbor celeberrima quondam
Fascibus, et priscis imperiosa Scholis
Postquam primus bonas, ac me mea fama reliquit
Dedecus et fatum conqueror ipsa meum
Si cuiquam pietas, si commoda publice cordi
Vel mea, vel mecum publica damna gemat.
Facta Nuci Ausonium tetigit si injuria votem
Ut populo illius notior arte foret.
Sique sua ipsius vicit pietate dolorem
Lemit et miserae vulnera saeva Nucis;
Me fatumque meum potiori carmine fleri
Par foret; et nostras commemorate vices.
Hoc tamen apposuit duris sors aspera fatis
Deforet ut nostris haec medicina malis.
Ecquis enim rursus miserando hoc tempore surget
Qui mihi suppetias carmine Naso fera?
Scilicet hoc pro me mundo natura rependit
Vilibus est vires subtrahet ingeniis.
Me quoque contemptus populi procul arcet ab illa
Ne simul egregium perficamus opus
Hinc igitur factum, ut miserandae tempore sortis
Humana prorsus destituamur ope
(f. unb.4r) Qua licet ergo gravem Mundo exprobare dolorem
Cogimur; et nostris fundre verba malis
Quin quoque non lacrymae nobis, nec tristia desunt
Signa quibus noster nascitur ante dolor
Cernitis ut cunctis grati sub tempora veris
Arboribus species et sua forma redit
Me tamen inter eas, quam vis non sponte renasci
Poenitet; et vitae prodere signa meae.
Hinc mea non modico turgescunt pectora planctu
Et cortex lacrymas vix cohibere potest
Saepe meos latices terra mirantur inuda
Flatibus et gaudent se satiare meis.
Credite, sunt lacrymae quas tunc mea fundunt.
Quasque me ingratus pectore Mundus alit.
O utinam vel tristis Hiems, vel torrida flamis
Aestas, invisis me removet agris.
Vel mea Barbariae laniaret mebra secures
Vel foret e nostris multa favilla rogis
Postquam praeteritos nulaa arte meremur honores
Et nostrum periit funditus omne decus.
O si staret adhuc Romae fortuna petentis,
Fascibus et foret Urbs imperiosa suis
Betula vel quoque nunc, non sic abjecta fuisset.
Staret et ad nostras plebs tremebunda comes
Scilicet a prima nascentis origine gentis
Romanum ad falces creverat imperium.
(f. unb.4v) Nec tunc dedecori fuerat, de more revinctos
Principibus Virgas antetuisse suis.
Romulus hoc gentem medio frenare ferocem
Caepit et optato subdidit obsequio.
Virtutem populum virgae docuere Magistrae,
Institui Virgis primaque cura fuit.
Sic Romano diu virtus servata, suumque
Orbe triumphato protulit imperium.
Sic scelus instantis poenae formidine pulsum,
Sistinuit longi temporis exilium.
Fascibus at postquam res est sublapsa solutis
Desiit et populi frena tenere timor.
Agnina tunc denso vitiorum monstra subibet
Virtutisque fuit parvus in Urbe locus.
Faeda per imbellem populam diffusa libido
Signa volumptatum luxuriosa dedit.
Hinc plebs dura regi, et magnis conatibus impar;
Hinc miles nullo flexilis obsequio.
Donec inexperta tandem veniente ruinam
Magne molis erat Romanam condere gedntem,
Res tamen in solis fascibus illa stetit;
At postquam illorum Cives sprevere decorem;
Pro virgis populo poena ruina fuit.
Non ignota loquor, sed si plus nota fateri
Expedit et dictis conciliare fidem,
Quidquid in obscaeno vitiorum nascitur orbe
Omnia contemptu scite venire meo.
(f. Br) Nam postquam Natis semel indulsere parentes
Et virgae in teneris, parcere cura fuit,
Heu quam se subito scelerum seges extulit ingens.
Crevit et in densum luxuriosa nemus;
Ut jam non virgas est expendisse secures
Invitus jubet spe fugiente dolor.
Sangvine terribilis scelerato tingitur ensis
Carnificisque madet sparsa cruore manus;
Taeda viatori praebent spectacula membra,
Ardua vel petis, vel religata votis,
Aut biviis suspensa turbent pascuntque volucres,
Et violant auras, inficiuntque solum.
Quodque magis dirum; claris majoribus orti
Saepe solent patrios sic maculare domos.
Extulit utque prius genewrosos pulchra parentes
Virtus; sic premit hoc persequiturque scelus.
Quaerit interea tanti quae maxima luctus,
Vel quae praecipitis proxima causa mali?
Astra nocent aliis, alios natura Deusque
Creditur in mediis destituisse malis,
At mihi si liceat quae sentio vera fateri,
His contempta mali Betula causa fuit.
Vel potius Natis miseri nocuere Parentes
Auxilium qui non expetiere meum.
Quin quoque et imbelles, et nulla parte timidae
Officium vitgae seposuere Scholae;
Namque verecundos, virgam exercere Magistros
Non finit in pueri posteriora pudor,
(f. Bv) Et dubitatis adhuc qui sit quod tempore nostro
Maturam nusquam cernitis ingenium?
Quodque nec Arpinum Marcos; nec aquosa Marones
Mantua; nonque Titos fert Patavinus ager?
Vos tamen et terris jam dudum habitatis eisdem
Et Caelum vobis Sidera voluit idem.
Credite; non terrae vitio, nec crimina coeli
Ingenio vobis gloria nulla venit;
Sed neglecta bonis quod non conatibus addo
Calcar, habet vester commoda parva labor.
Temperiem nostis cerebri puerilibus annis;
Corrigit hanc tenuis me subigente celor,
Qui si forte frequens puerili in corpore desit,
Aut tepet, aut lentem diffluit ingenium.
Parcite quod (mundo hunc nobis venuente favorem)
Immemor haud possum muneris esse mei;
Sique mihi propries fas sit modo dicere laudes,
Non aliis quicquam cedimus arboribus;
Quin potius meritis tantum superamus eassdem,
Quantum divitiis praevalet ingenium.
Quidquid ubique fuit clarorum forte virorum
Auspiciis omnes emicuere meis
Mesine, non ulli glorie parte fuit;
Me fortes timuere Duces, mihi praemia Reges
Et celebres titulos constituere viri
A terenis omnes nostrum sensere favorem
Usaque sum in teneros juribus ipsa meis.
(f.unb.6r.) Si quibus ingenium tardum stupidumne fuisset
Saepius ingenium virga resumpta dedit.
Si quibus in vegetis exlex petulantia membris
Ferbuit, auxilio subdita virga fuit.
Virga dedit pueris mores praeceptaque vitae
Virtutis pueris Semina virga dedit,
Instituit Natos venerari virga Parentis
Et pueros docuit virga timere Deum.
Virga salebrosum pueris ascendere callem
Suasit; et a fatis tristibus eripuit.
Denique si Regis Sapientis creditis ori
Tartareis animas liberat illa malis.
Dicite; quae Sacris praeconia talia libris
Altera me praeter dignior habet?
Fertilitate quidem fateor Superamus ab illis,
Vincimus ast illas utilitate magis.
Una fuit vitae Paradisi fedrtilis arbor
Corporis inde tamen vita paranda fuit;
Ast animae fructum que conferet altera vitae
Nulla probe si rem discutiatis erit.
Caetera non referam; quid enim contempta eratis
Profuero mihimet laudibus ipsa meis?
Fertilitas alias, alias commendat ubique
Pensatur pretio luxuriante decor;
Inde superba illis passim laqueria fulgent,
Et gaudent primo semper honore domus.
Percipiunt aliae gemmis auroque decorem
Succina queis rulitant, aut grave lucetebur.
(f. unb.6v) Nos pretio indignae viles relegamus ad usus
Nec nisi jam foedam Betula vorrit humum
Aut densa horrentos purgat fuligine postos
Aut cinere appletos, mundat ad acta focos.
Vel sine judicio rapidos damnatur ad ignes
Et poenas pueris non metuonde subit
Scilicet hoc operae pretium benefacte merentur
Ut legat ingratus corporae nostrae cinis.
Tempus erit tamen; at non me praesagie fallent
Nequitatiae poenas quo mihi munde dabis,
Quique magis dignos tibi nos concessit ad usus
Mutabit nostras in tua fata vices.
Tunc illos mediis flammis ardere videbis
Quos fuerat virga tangere grande nefas.
Quosque nimis virgae cito subtraxere Parentes
Correptos poena deteriora gement.
Agnosces etiam nostrum moderamen in illis
Quos Deus erectos tunc super astra feret
Gaudebent memores nostrae pietatis abunde
Hoc que mei tandem culmen honoris erit.
Ad Betulam
Hoc leve pro meritis reddit tibi Betula tantis
Officium grato pectore discipulus
Cresce tuusque tibi per saecula plurima crescat
Et nova crescendo praemia vincat Honor.
